بتا تالاسمی و آزمایشات تشخیصی
انتقال اکسیژن در خون توسط گلبول های قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین انجام میگیرد. این پروتئین از دو زنجیره آلفا و دو زنجیره بتا تشکیل شده است. کمبود هر کدام از این زنجیرهها که در اثر نقصان عملکرد ژنهای تولید کننده آنها بروز میکند باعث بروز بیماری کم خونی ژنتیکی موسوم به تالاسمی میشود.
تالاسمی بتا در اثر نقص در تولید زنجیره بتا ایجاد میشود. وراثت این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب است و در نتیجه والدین ناقل به احتمال 25 درصد ممکن است صاحب فرزند بیمار شوند. تشخیص پیش از تولد تالاسمی بتا در دو مرحله تشخیص ناقلین (مرحله اول) و تشخیص پیش از تولد (مرحله دوم ) انجام میگیرد.
توالی ژنی بتا تالاسمی روی کروموزم 11 قرار دارد. در این توالی علاوه بر ژن بتا گلبولین ژنهای دلتا (δ)، گاما (Gγ, Aγ) و اپسیلون (ε) نیز قرار دارد. این ژنها در مراحل مختلف جنینی بروز مییابند. ژن بتا در بزرگسالان بروز میکند. افراد نرمال دو نسخه از ژن بتا دارند (β/β). شدت بیماری بستگی به نوع جهش افراد دارد. بعضی از جهشهای ژن بتا مثل حذفهای ژنی باعث میشود تولید این پروتئین به طور کامل از بین برود (β0) و برخی جهشها مانند جابهجایی هایی که در نواحی تنظیمی ژن اتفاق میافتد منجر به کاهش میزان تولید این پروتئین میشوند (β+). افراد ناقل (Minor) که مبتلایان به خصیصه بتا تالاسمی نامیده میشوند (Triat) به دو صورت β/β0 و β/β+ دیده می شوند.
بیماران دارای ژنوتیپ β+/β+ فنوتیپ حد واسط نشان میدهند. این افراد معمولاً زندگی نرمال دارند اما بسته به شدت کم خونی در مواردی چون بیماری و یا بارداری نیازمند دریافت خون میشوند. افراد ماژور β0 /β0 و β0 /β+ کم خونی شدید دارند . گلبولهای قرمز این افراد ناکارآمد هستند. تولید خون در مغز استخوان های این افراد شدت مییابد که این امر در دراز مدت باعث تغییر شکل استخوانها به ویژه استخوانهای پهن میشود. همچنین این بیماران نیاز به دریافت خون دارند که بیماران را با عوارضی چون افزایش میزان آهن روبهرو میکند. به دلیل کم خونی و بالا رفتن آهن بدن نارسایی قلبی و آریتمی (ناهماهنگی ضربان قلب) نیز ایجاد می شود. پوست زرد رنگ، تغییرات در کبد، طحال و مثانه دیده میشود.
تشخیص این بیماری به دو روش مستقیم (تعیین موتاسیون) و روش غیر مستقیم (مطالعه پیوستگی ژنی) انجام میگیرد. پیش از انجام آزمایش ژنتیکی دقیقاً باید مشخص شود که هر دو نفر زوجین قطعاً ناقل بتا تالاسمی باشند. بنابراین آزمايشات CBC و الكتروفورز هموگلوبين انجام میگیرد و ميزان HbA2، HbF و سایر واريانتها (در صورت وجود) مورد بررسي قرار میگیرد. پس از بررسي دقيق نتايج آزمايشات خون نوع آزمايشات مولكولي مشخص مي شود.
مطلب پیشنهادی: علائم آبله میمونی، راه های انتقال و درمان آن
براي تشخيص قبل از تولد انجام توأم آزمايشهای تعيين موتاسيون ARMS (روش مستقيم ) و مطالعه پيوستگي ژني RFLP ( روش غير مستقيم ) ضروري است.
بطور معمول سه گونه تالاسمی بتا وجود دارد که با توجه به آثار آنها بدن از خفیف تا شدید تقسیم بندی میشوند. از این رو درک تفاوت بین گونه های مختلف تالاسمی مهم است.
تالاسمی مینور:
در این حالت نقص هموگلوبین به حدی نیست که باعث اختلال در عملکرد هموگلوبین شود و فرد حامل صفت ژنتیکی بتا تالاسمی است. این فرد معمولا به جز یک کم خونی خفیف، مشکل دیگری را نشان نمیدهد. افراد ناقل (Minor) یعنی افرادی که به ظاهر سالم هستند ولی مبتلایان به خصیصه بتا تالاسمی نامیده میشوند ( Triat ) به دو صورت β/β0 و β/β+ دیده می شوند.
تالاسمی بینابینی:
بیماران دارای تالاسمی بینابینی ژنوتیپ( β+/β+ ) فنوتیپ حد واسط نشان میدهند. در حقیقت این افراد معمولاً زندگی نرمال دارند اما بسته به شدت کم خونی در مواردی چون بیماری و یا بارداری نیازمند دریافت خون میشوند.
البته گاهی اوقات دیده شده در این افراد کمبود پروتئین بتا در هموگلوبین به اندازه ای است که منجر به کم خونی نسبتاً شدید و اختلالات قابل ملاحظه ای در سلامت فرد نظیر بد فرمی های استخوانی و بزرگی طحال می شود. در این مرحله طیف وسیعی از علائم وجود دارد. تفاوت کم بین علائم تالاسمی بینابینی و فرم شدیدتر (تالاسمی ماژور) یا تالاسمی بزرگ میتواند گیج کننده باشد. به دلیل وابستگی بیمار به تزریق خون، فرد را در گروه تالاسمی ماژور قرار میدهند.
تالاسمی ماژور:
این مرحله شدیدترین فرم بتا تالاسمی میباشد که کمبود شدید زیر واحد پروتئینی بتا در هموگلوبین منجر به یک کم خونی تهدید کننده حیات میشود. در این حالت فرد به انتقال خون منظم و مراقبت های طبی فراوانی نیازمند میشود. انتقال خون مکرر در طول عمر منجر به تجمع بیش از حد آهن می شود. که این موضوع باید توسط تجویز عوامل Chelator کمک کننده جهت جلوگیری از مرگ و نارسایی ارگان ها درمان شوند. افراد ماژور β0 /β0 و β0 /β+ کم خونی شدید دارند.
گلبول های قرمز این افراد ناکارآمد هستند. تولید خون در مغز استخوان های این افراد شدت مییابد که این امر در دراز مدت باعث تغییر شکل استخوان ها به ویژه پهن تر شدن آنها میشود. همچنین این بیماران نیاز به دریافت خون دارند که بیماران را با عوارضی چون افزایش میزان آهن رو به رو میکند. به دلیل کم خونی و بالا رفتن آهن بدن نارسایی قلبی و آریتمی (ناهماهنگی ضربان قلب) نیز ایجاد می شود. پوست زرد رنگ، تغییرات در کبد، طحال و مثانه دیده میشود.
اسم | توضیحات | آلل ها |
تالاسمی مینور | شکل هتروزیگوت: تنها یکی از آلل های β گلوبین دارای جهش است. افراد مبتلا دچار کم خونی میکروسیتیک خواهند شد. تشخیص معمولاً شامل مقدار حجم بدنی کمتر از میانگین معمولی است.
|
β/β0
β/β+ |
تالاسمی بینابینی | افراد مبتلا اغلب می توانند زندگی عادی خود را مدیریت کنند، اما ممکن است بسته به شدت کم خونی، به تزریق گهگاهی نیاز داشته باشند، به عنوان مثال، در زمان بیماری یا بارداری.
|
β+/β+
β0 /β+ |
تالاسمی ماژور | شکل هموزیگوت: زمانی رخ می دهد که هر دو آلل دارای جهش تالاسمی باشند. این یک کم خونی میکروسیتیک و هیپوکرومیک شدید است. درمان نشده باعث کم خونی، اسپلنومگالی و بدشکلی های استخوانی شدید می شود و قبل از 20 سالگی تا حد مرگ پیش می رود. درمان شامل تزریق دوره ای خون است. اسپلنکتومی برای اسپلنومگالی و کیلاسیون اضافه بار آهن مرتبط با انتقال خون. (کم خونی مدیترانه ای؛ کم خونی کولی)
|
β0 /β0 |