کمبود پروتئین S یکی از اختلالات مهم در مسیر انعقاد خون محسوب می‌شود که می‌تواند باعث افزایش خطر ترومبوز و عوارض ناشی از آن گردد. در این مقاله جامع به بررسی عملکرد پروتئین S، انواع کمبود آن (مادرزادی و اکتسابی)، علائم بالینی، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی می‌پردازیم.
نقش پروتئین S در تنظیم انعقاد خون
پروتئین S به عنوان یک تنظیم‌کننده کلیدی در سیستم انعقادی عمل می‌کند. این پروتئین، با همکاری پروتئین C فعال (APC)، به غیرفعال‌سازی عوامل انعقادی مانند فاکتورهای V و VIII کمک کرده و از تشکیل بیش از حد لخته‌های خون جلوگیری می‌کند.
پروتئین S در دو فرم اصلی در پلاسما وجود دارد:
- پروتئین S آزاد (حدود ۴۰٪): فرم فعال که می‌تواند به APC متصل شده و عملکرد ضد انعقاد داشته باشد.
- پروتئین S باند شده به C4b-binding protein (حدود ۶۰٪): فرم غیر فعال که در تنظیم مستقیم انعقاد خون نقش ندارد.
انواع کمبود پروتئین S
کمبود پروتئین S می‌تواند به دو صورت مادرزادی یا اکتسابی ظاهر شود:
۱. کمبود مادرزادی پروتئین S
این نوع کمبود ناشی از جهش در ژن PROS1 است و به صورت اتوزومال غالب به ارث می‌رسد. سه نوع اصلی کمبود مادرزادی وجود دارد:
- نوع I: کاهش همزمان سطح کل پروتئین S و پروتئین S آزاد به دلیل کاهش تولید.
- نوع II: سطح پروتئین S در محدوده طبیعی است، اما عملکرد آن به‌طور قابل‌توجهی دچار اختلال است.
- نوع III: سطح کل پروتئین S طبیعی است، اما میزان پروتئین S آزاد کاهش یافته است.
۲. کمبود اکتسابی پروتئین S
این نوع کمبود در نتیجه شرایط پزشکی یا مصرف داروهایی که بر تولید و فعالیت پروتئین S تأثیر می‌گذارند، ایجاد می‌شود. از عوامل مهم عبارتند از:
- کمبود ویتامین K
- نارسایی کبدی
- مصرف داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین
- سندرم نفروتیک
- وجود آنتی‌بادی‌های ضد فسفولیپید
شیوع کمبود پروتئین S
- در جمعیت عمومی: شیوع این اختلال بین ۰.۰۳ تا ۰.۱۳ درصد گزارش شده است.
- در بیماران مبتلا به ترومبوآمبولی وریدی (VTE): حدود ۳٪ از این بیماران دچار کمبود پروتئین S می‌شوند.
علائم بالینی کمبود پروتئین S
- در حالت هموزیگوت: نوزادان ممکن است دچار پورپورای فولمینانس شدید یا ترومبوز وریدی گسترده شوند.
- در حالت هتروزیگوت: افزایش خطر ترومبوز که می‌تواند به ترومبوز ورید عمقی (DVT)، آمبولی ریوی (PE) یا ترومبوز ورید مغزی منجر شود.
- سندرم پست‌فلبیتیک: اختلال مزمن ناشی از ترومبوزهای مکرر که با درد، تورم و زخم‌های پوستی همراه است.
تشخیص کمبود پروتئین S
تشخیص به موقع کمبود پروتئین S از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. فرآیند تشخیص شامل مراحل زیر می‌شود:
- بررسی سابقه خانوادگی: تعیین احتمال بروز اختلالات ترومبوتیک در خانواده.
- آزمایش‌های انعقادی عمومی:
- APTT: سنجش زمان نسبی ترومبوپلاستین فعال.
- PT: تعیین زمان پروترومبین.
- تعیین سطح فیبرینوژن و d-dimer.
- آزمایش‌های تخصصی پروتئین S:
- آنتی‌ژن پروتئین S: اندازه‌گیری سطح پروتئین S تام و آزاد.
- آزمون عملکردی پروتئین S: ارزیابی توانایی این پروتئین در تقویت فعالیت APC.
مدیریت و درمان کمبود پروتئین S
پیشگیری از ترومبوز:
- اجتناب از مصرف داروهایی که می‌توانند خطر لخته شدن را افزایش دهند.
- استفاده از داروهای ضدانعقاد در بیمارانی که سابقه ترومبوز دارند.
درمان ترومبوز حاد:
- شروع درمان با هپارین با وزن مولکولی کم (LMWH) و سپس انتقال به وارفارین.
- در بیماران مبتلا به کمبود مادرزادی شدید، ممکن است نیاز به درمان ضدانعقاد طولانی‌مدت وجود داشته باشد.
نتیجه‌گیری
کمبود پروتئین S یک اختلال مهم در سیستم انعقادی است که درک نقش آن در کنترل انعقاد خون می‌تواند به تشخیص و درمان به موقع این بیماری کمک کند.
منابع و مراجع
این مقاله ترجمه‌ای از مقاله اصلی Dr. Roger Henderson, “Protein S Deficiency” است که در پایگاه Patient.info منتشر شده است.
