کمبود پروتئین S یکی از اختلالات مهم در مسیر انعقاد خون محسوب می‌شود که می‌تواند باعث افزایش خطر ترومبوز و عوارض ناشی از آن گردد. در این مقاله جامع به بررسی عملکرد پروتئین S، انواع کمبود آن (مادرزادی و اکتسابی)، علائم بالینی، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی می‌پردازیم.

نقش پروتئین S در تنظیم انعقاد خون

پروتئین S به عنوان یک تنظیم‌کننده کلیدی در سیستم انعقادی عمل می‌کند. این پروتئین، با همکاری پروتئین C فعال (APC)، به غیرفعال‌سازی عوامل انعقادی مانند فاکتورهای V و VIII کمک کرده و از تشکیل بیش از حد لخته‌های خون جلوگیری می‌کند.

پروتئین S در دو فرم اصلی در پلاسما وجود دارد:

• پروتئین S آزاد (حدود ۴۰٪): فرم فعال که می‌تواند به APC متصل شده و عملکرد ضد انعقاد داشته باشد.
• پروتئین S باند شده به C4b-binding protein (حدود ۶۰٪): فرم غیر فعال که در تنظیم مستقیم انعقاد خون نقش ندارد.

انواع کمبود پروتئین S

کمبود پروتئین S می‌تواند به دو صورت مادرزادی یا اکتسابی ظاهر شود:

۱. کمبود مادرزادی پروتئین S

این نوع کمبود ناشی از جهش در ژن PROS1 است و به صورت اتوزومال غالب به ارث می‌رسد. سه نوع اصلی کمبود مادرزادی وجود دارد:

• نوع I: کاهش همزمان سطح کل پروتئین S و پروتئین S آزاد به دلیل کاهش تولید.
• نوع II: سطح پروتئین S در محدوده طبیعی است، اما عملکرد آن به‌طور قابل‌توجهی دچار اختلال است.
• نوع III: سطح کل پروتئین S طبیعی است، اما میزان پروتئین S آزاد کاهش یافته است.

۲. کمبود اکتسابی پروتئین S

این نوع کمبود در نتیجه شرایط پزشکی یا مصرف داروهایی که بر تولید و فعالیت پروتئین S تأثیر می‌گذارند، ایجاد می‌شود. از عوامل مهم عبارتند از:

• کمبود ویتامین K
• نارسایی کبدی
• مصرف داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین
• سندرم نفروتیک
• وجود آنتی‌بادی‌های ضد فسفولیپید

شیوع کمبود پروتئین S

• در جمعیت عمومی: شیوع این اختلال بین ۰.۰۳ تا ۰.۱۳ درصد گزارش شده است.
• در بیماران مبتلا به ترومبوآمبولی وریدی (VTE): حدود ۳٪ از این بیماران دچار کمبود پروتئین S می‌شوند.

علائم بالینی کمبود پروتئین S

• در حالت هموزیگوت: نوزادان ممکن است دچار پورپورای فولمینانس شدید یا ترومبوز وریدی گسترده شوند.
• در حالت هتروزیگوت: افزایش خطر ترومبوز که می‌تواند به ترومبوز ورید عمقی (DVT)، آمبولی ریوی (PE) یا ترومبوز ورید مغزی منجر شود.
• سندرم پست‌فلبیتیک: اختلال مزمن ناشی از ترومبوزهای مکرر که با درد، تورم و زخم‌های پوستی همراه است.

تشخیص کمبود پروتئین S

تشخیص به موقع کمبود پروتئین S از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. فرآیند تشخیص شامل مراحل زیر می‌شود:

1. بررسی سابقه خانوادگی: تعیین احتمال بروز اختلالات ترومبوتیک در خانواده.
2. آزمایش‌های انعقادی عمومی:
   • APTT: سنجش زمان نسبی ترومبوپلاستین فعال.
   • PT: تعیین زمان پروترومبین.
   • تعیین سطح فیبرینوژن و d-dimer.
3. آزمایش‌های تخصصی پروتئین S:
   • آنتی‌ژن پروتئین S: اندازه‌گیری سطح پروتئین S تام و آزاد.
   • آزمون عملکردی پروتئین S: ارزیابی توانایی این پروتئین در تقویت فعالیت APC.

مدیریت و درمان کمبود پروتئین S

پیشگیری از ترومبوز:

• اجتناب از مصرف داروهایی که می‌توانند خطر لخته شدن را افزایش دهند.
• استفاده از داروهای ضدانعقاد در بیمارانی که سابقه ترومبوز دارند.

درمان ترومبوز حاد:

• شروع درمان با هپارین با وزن مولکولی کم (LMWH) و سپس انتقال به وارفارین.
• در بیماران مبتلا به کمبود مادرزادی شدید، ممکن است نیاز به درمان ضدانعقاد طولانی‌مدت وجود داشته باشد.

نتیجه‌گیری

کمبود پروتئین S یک اختلال مهم در سیستم انعقادی است که درک نقش آن در کنترل انعقاد خون می‌تواند به تشخیص و درمان به موقع این بیماری کمک کند.

منابع و مراجع

این مقاله ترجمه‌ای از مقاله اصلی Dr. Roger Henderson, “Protein S Deficiency” است که در پایگاه Patient.info منتشر شده است.